آناتومی دستگاه ادراری
دستگاه ادراری، به مجموعه اندام ها، مجراها، ماهیچه ها و اعصابی که برای تولید، ذخیره و انتقال ادرار با هم همکاری می کنند گفته می شود. دستگاه ادراری شامل دو کلیه، دو مجرای ادراری یا میزنای، مثانه، دو عضله اسفنکتر و مجاری ادراری است. دستگاه ادراری به سیستم کلیوی نیز معروف است. دستگاه ادراری (urinary tract) سیستم تخلیه بدن برای دفع ادرار است که از مواد زائد و مایعات اضافی تشکیل شده است. برای دفع ادرار طبیعی، تمام اعضای بدن در دستگاه ادراری باید با هم و به ترتیب صحیح کار کنند. دستگاه ادراری اهمیت بسیار زیادی برای سلامتی دارد و دچار بیماری های گوناگونی از جمله سنگ های کلیوی و سنگ مثانه می شود که سلامتی انسان را تحت تأثیر قرار می دهد. در صورت بروز اختلال در این دستگاه مواد زائد در خون جمع می شوند و امکان مرگ فرد وجود دارد.
اورولوژی یک تخصص در جراحی است که کار درمان بیماری های دستگاه ادراری زن و مرد و اندام تناسلی مردان و مشکلات جنسی آقایان را برعهده دارد. همشهریان محترم! اگر به این دسته از بیماری ها و مشکلات مبتلا هستید به متخصص اورولوژی در اصفهان مراجعه نمایید.
اجزاء تشکیل دهنده دستگاه ادراری
کلیه ها (Kidneys)
دو اندام لوبیایی شکل که هر کدام به اندازه یک مشت انسان می باشند و در زیر قفسه سینه شما قرار دارند. یکی در سمت چپ و دیگری در سمت راست بدن جا گرفته اند. هر روز، کلیه های شما حدود ۱۲۰ تا ۱۵۰ لیتر خون را فیلتر می کنند تا مواد زائد را از بین ببرند و مایعات را در داخل بدن شما متعادل کنند. این فرآیند روزانه در بدن حدود ۱ تا ۲ چهارم مجموع ادرار را در بدن شما تولید می کند.
حالب ها (Ureters)
لوله های نازکی می باشند که ازعضله هایی که کلیه های شما را به مثانه متصل می کند تشکیل شده اند و ادرار را به مثانه منتقل می کنند.
مثانه (Bladder)
مثانه اندامی توخالی، عضلانی و به شکل بادکنک است که با پر شدن از ادرار منبسط می شود. مثانه در قسمت لگن بین استخوان های ران قرار گرفته است و مانند یک مخزن آب طبیعی عمل می کند و می تواند 5/1 تا ۲ فنجان ادرار را در خود نگه دارد. اگرچه شما نمی توانید چگونگی عملکرد کلیه های خود را کنترل کنید؛ اما می توانید زمان تخلیه مثانه خود را کنترل کنید. تخلیه مثانه به عنوان دفع ادرار شناخته می شود.
مجرای ادرار (Urethra)
یک عدد لوله در انتهای اندام مثانه شما قرار دارد که باعث می شود این مواد زائد هنگام ادرار از بدن شما خارج شود. در بزرگسالان روزانه حدود ۸۰۰ تا ۲۰۰۰ میلی لیتر مایعات بدن از طریق سیستم ادراری، تعریق و تنفس دفع می شود.
عملکرد دستگاه ادراری
- حفظ تعادل حیاتی بدن
اصلیترین عملکرد دستگاه ادراری کمک به حفظ تعادل حیاتی بدن با کنترل ترکیبات خون، حجم و فشار آن است که این کار را با دفع یا جذب آب و مواد قابل حل در آب، انجام میدهد.
- تنظیم ترکیبات و حجم مایعات بدن
بدن باید مواد زائد مانند اوره و اسید اوریک همراه با آب اضافی و نمکهای معدنی را دفع کند تا سالم بماند. اگر مواد زائدی که نام بردیم در بدن انباشته شوند، فرد بیمار میشود؛ بنابراین دیگر عملکرد اصلی دستگاه ادراری تنظیم ترکیبات و حجم مایعات بدن به منظور ایجاد محیطی ثابت داخل بدن است.
بیماری های دستگاه ادراری
- عفونت مثانه: رایجترین نوع عفونت ادراری است و معمولاً برای زنان در سنین ۲۰ تا ۵۰ سال که فعالیت جنسی دارند رخ میدهد. اگرچه زنان بیش از مردان در معرض ابتلا به عفونت مثانه هستند؛ اما برای مردان نیز ممکن است این مسئله رخ دهد. عواملی مثل افزایش سن، کم تحرکی، مصرف ناکافی مایعات، بیاختیاری روده، شرایط سیستم عصبی یا سیستم ایمنی ضعیف شده میتوانند زمینه بروز عفونت مثانه را فراهم آورند.
- عفونت کلیه : این نوع عفونت عموماً از مجرای ادرار و مثانه آغاز میشود و سپس به کلیهها انتقال می یابد. زنان بیش از مردان به این نوع عفونت دچار میشوند چون مجرای ادرار آنها کوتاهتر است. انسداد مجاری ادرار، ضعف سیستم ایمنی بدن و یا وجود هرنوع جسم خارجی مثل سوند در دستگاه ادراری میتواند دلایل رخ دادن عفونت کلیه باشد.
- پروستاتیت: عفونت و التهاب پروستات میتواند مزمن یا حاد باشد و در هر سنی برای مردان رخ بدهد که اختلالات ادراری به وجود می آورد.
- اپیدیدیمیت: التهاب اپیدیدیم است. اپیدیدیم لوله پیچ خوردهایست که پشت بیضه مردان واقع شده و وظیفه حمل و ذخیره اسپرم را به عهده دارد. اپیدیدیمیت در اکثر مواقع به خاطر عفونت باکتریایی، از جمله عفونتهای مقاربتی مانند سوزاک یا کلامید یا پدید میآید. این بیماری بیشتر برای مردان ۱۴ تا ۳۵ ساله اتفاق می افتد.
- ورم رحم: ورم یا بزرگ شدن رحم که میتواند خوشخیم یا بدخیم باشد ممکن است به علت عفونتهای مقاربتی رخ داده باشد و اختلالات ادراری پدید آورد.
- سیستیت بینابینی یا سندرم التهاب مثانه: این بیماری که امکان مبتلا شدن به آن در هر سنی وجود دارد برای زنان بیشتر از مردان رخ میدهد.
- سنگ کلیه
- آسیب به ناحیه تناسلی
- گاهی اوقات اختلالات ادراری مثل تکرر ادرار و بیاختیاری ادرار در مردان و زنان به علت افزایش سن رخ میدهد.
علائم بیماری دستگاه ادراری
برخی از علائم بیماری دستگاه ادراری تحتانی شامل موارد زیر میشود:
- بی اختیاری ادراری
- تکرر ادرار
- ادرار دردناک
- احساس فوریت شدید به دفع ادرار
- وجود مشکل در ابتدای جریان ادرار
- مشکل در تخلیه ی کامل مثانه
- عفونت های مکرر دستگاه ادراری
نحوه دفع ادرار
منظور از ادرار کردن، یا دفع ادرار عمل خالی شدن مثانه از ادرار است. این عمل دو مرحله دارد که با عنوان مراحل پر شدن و خالی شدن مثانه شناخته میشود.
مرحله پر شدن مثانه
مثانه بسیار ارتجاعی است و طوری طراحی شده که به خوبی برای وظیفه ذخیرهسازی ادرار مناسب است. مثانه همان طور که پر میشود انبساط یافته و دیواره عضلانیاش کش میآید و نازک میشود و به این شکل میتواند مقدار زیادی ادرار را در خود ذخیره کند بدون آن که فشار زیادی را متحمل شود. در طول مرحله پر شدن، مغز انتقال پیامهای تخلیه را از نخاع به مثانه متوقف میکند. هنگامی که حجم مثانه به حدود 200 میلی لیتر برسد، گیرندههای حسی دیواره مثانه، سیگنالهایی را به نخاع و مغز میفرستند. اگر زمان برای ادرار کردن مناسب نباشد، مغز ارسال پیام از نخاع که در شرایط عادی مثانه را فعال میکند، مسدود میکند.
مرحله خروج ادرار
دفع ادرار نیاز به شل شدن هماهنگ اسفنکتر خارجی و انقباض عضله دترسور مثانه دارد. سیگنالهای نخاع باعث میشوند که عضله دیوارهی مجرای ادراری شل شود. پس از آن، عضلات کف لگن نیز شل میشوند که این باعث میشود گردن مثانه باز شود. هم زمان، یک پیغام جداگانه به عضله دترسور مثانه فرستاده شده و باعث میشود این عضله منقبض شده و در نتیجه ادرار از مثانه به خارج رانده شود و نیز باعث میشود که اسفنکتر خارجی باز شده و ادرار از بدن دفع شود. با خالی شدن مثانه و توقف جریان ادرار، مغز سیگنالی را برای بستن اسفنکتر خارجی ارسال کرده و خروج بیشتر ادرار را متوقف میکند. هنگامی که مرحله تخلیه به پایان رسید، مغز مجدداً سیگنالهایی که از نخاع به مثانه ارسال میشوند را مسدود کرده و دوباره مرحله پر شدن مثانه شروع میشود.
مراقبت از دستگاه ادراری
با رعایت برخی نکات اساسی می توانید به سلامت دستگاه ادراری خود کمک کنید:
- مایعات به ویژه آب زیاد بنوشید.
اگر سالم هستید، سعی کنید هر روز شش تا هشت لیوان مایعات بنوشید. اگر سنگ کلیه یا سنگ مثانه دارید ممکن است نیاز به نوشیدن مقداری بیشتری مایعات داشته باشید. حداقل نیمی از مایعات مصرفی شما باید آب باشد.
- روده های خود را منظم نگه دارید.
حرکات منظم روده برای سلامت مثانه بسیار مهم می باشد. شما می توانید هم سلامت روده و هم سلامت مثانه خود را با این کار تقویت کنید.
- غذای سالم را انتخاب کنید.
با رعایت یک برنامه غذایی شامل پروتئین های بدون چربی، غلات سبوس دار، نان های غنی از فیبر، مغزهای مقوی، توت های رنگارنگ، میوه ها و سبزیجات برای تقویت حرکات منظم روده می توانید دستگاه ادراری خود را سالم نگه دارید.
- یک زندگی سالم داشته باشید.
فعالیت بدنی منظم داشته باشید، مصرف الکل را محدود کنید، غذاها و نوشیدنی های کافئین دار را کاهش دهید و سیگار نکشید. سلامت عمومی شما بر سلامت دستگاه ادراری تأثیرگذار است.
- هر وقت لازم شد ادرار را تخلیه کنید.
نگه داشتن بیش از حد در ادرار می تواند عضلات مثانه شما را ضعیف کرده و تخلیه کامل مثانه را دشوار کند. ادرار باقیمانده در مثانه می تواند باعث رشد باکتری ها شود و احتمال ابتلای شما به عفونت ادراری (UTI) را بیشتر می کند.
- عادت های بهداشتی سالم را ایجاد کنید.
زمان کافی برای تخلیه کامل مثانه خود در هنگام ادرار اختصاص دهید و زیاد عجله نکنید. بعد از رابطه جنسی ادرار کنید تا باکتری هایی که ممکن است در حین رابطه جنسی وارد مجرای ادرار شوند از بین بروند. قبل و بعد از رابطه جنسی ناحیه تناسلی خود را تمیز کنید.
- تمرینات عضلانی کف لگن را انجام دهید.
تمرینات کف لگن که به آن تمرینات کیگل نیز گفته می شود، می تواند عضلات کف لگن شما را قوی نگه دارد و عملکرد مثانه و روده را به صورت سالم حفظ کند. زنان و مردان می توانند از تمرینات عضلانی کف لگن بهره مند شوند.
در مواجهه با سرطان کلیه لازم است تا تمام گزینههای درمانی بررسی شوند، هدف از انجام آنها بیان شده و فرد از عوارض جانبی آنها آگاه گردد. اگرچه زمان، یک فاکتور مهم در درمان سرطان است؛ اما بهتر است قبل از انجام روندهای درمانی، نسبت به کسب اطلاعات در مورد هر یک از آنها اقدام گردد. شما میتوانید برای کسب اطلاعات بیشتر و اقدامات تشخیصی و درمانی سرطان های دستگاه ادارای - تناسلی مانند سرطان کلیه به فلوشیپ جراحی سرطان های دستگاه ادراری و تناسلی (اروانکولوژی) مراجعه نمایید.
نظرات کاربران درباره این مطلب :
این فرم صرفا جهت دریافت نظرات ، پیشنهادات و انتقادات کاربران در مورد مطلب فوق میباشد .
به سوالات پزشکی در این بخش پاسخ داده نمیشود .
از ارسال پیام های تبلیغاتی در این بخش خودداری نمایید .
حداکثر طول مجاز برای متن پیام 500 کاراکتر است .