همه چیز در مورد آزمایش پروستات

واژه‌ی PSA مخفف Prostate-specific antigen بوده و به معنی آنتی‌ژن ویژه‌ی پروستات می‌باشد. این آنتی‌ژن نوعی پروتئین است که تنها در سلول‌های پروستات تولید می‌شود. این سلول‌ها ممکن است طبیعی و سالم و یا بدخیم و سرطانی باشند. بصورت طبیعی پس از تولید PSA در پروستات بخشی از آن وارد جریان خون می‌شود. مقدار واردشده از این پروتئین به شرایط مختلفی مانند سن و وضعیت سلامتی پروستات وابسته است. هدف از انجام آزمایش PSA اندازه‌گیری سطح این آنتی‌ژن در خون مردان است. برای انجام این آزمایش لازم است تا نمونه‌ی خونی از فرد تهیه شود.
این نمونه در آزمایشگاه بررسی شده و نتیجه‌ی آن بصورت مقدار PSA در حجم مشخص خون بیان می‌شود. وجود مقدار پایینی از PSA در خون طبیعی است. مقدار PSA طبیعی در خون با افزایش سن و بزرگترشدن پروستات افزایش می‌یابد با این حال باید توجه داشت که افزایش غیرطبیعی در میزان PSA خون می‌تواند نشانگر وجود یک مشکل در پروستات باشد. مشکلات پروستات ممکن است خفیف باشند و یا اینکه پروستات با مشکل جدی‌تری مانند سرطان درگیر باشد.

آزمایش PSA برای چه کسانی توصیه می‌شود؟

آزمایش PSA برای مردانی که در سنین بالای 50 سال هستند توصیه می‌شود. همچنین در افراد سیاه‌پوست و نیز افرادی که سابقه‌ی خانوادگی سرطان پروستات دارند احتمال ایجاد سرطان پروستات بیشتر از سایرین است بنابراین توصیه می‌شود تا این افراد با مشورت پزشک متخصص از سنین 45 سالگی و بالاتر این تست را انجام دهند. در عین حال در سنین پایین‌تر نیز ممکن است این آزمایش توصیه شود. در صورتی که احتمال و علائم مرتبط با مشکلات پروستات در فرد وجود داشته‌باشند این آزمایش تجویز می‌شود.
در یک چک‌آپ یا آزمایش عمومی بدن نیز ممکن است آزمایش PSA توصیه شود. باید توجه داشت که بهتر است قبل از انجام این آزمایش نسبت به مزایا و معایب آن آگاهی داشته و سپس بسته به شرایط نسبت به انجام یا عدم انجام این آزمایش تصمیم گرفت.

چه عواملی بر میزان PSA موثر هستند؟

همانگونه که اشاره شد، PSA پروتئینی است که در سلولهای طبیعی و سالم پروستات نیز تولید می‌شوند بنابراین اینکه مقداری از آن در خون حضور داشته‌باشد طبیعی است. با توجه به اینکه با افزایش سن پروستات بزرگتر می‌شود میزان PSA طبیعی در خون نیز بالاتر می‌رود. مشکلات متعددی مانند پروستات بزرگ‌شده‌ی خوش‌خیم، التهاب پروستات و سرطان بدخیم پروستات می‌توانند منجر به افزایش غیرطبیعی میزان PSA در خون شوند. سایر مشکلاتی که می‌توانند منجر به افزایش PSA در خون شوند شامل موارد زیر هستند:

• عفونت ادراری: با توجه به اینکه عفونت ادراری می‌تواند موجب افزایش میزان PSA در خون شود بنابراین قبل از انجام آزمایش PSA لازم است تا این عفونت درمان شود. برای درمان عفونت ادراری به حداقل 6 هفته زمان نیاز است و پس از آن می‌توان آزمایش PSA را برای بررسی وضعیت پروستات انجام داد. در صورتی که این آزمایش زمانی که فرد مبتلا به عفونت ادراری است انجام شود نتایج آن می‌توانند نشانگر میزان بالای PSA و وجود خطراتی در پروستات باشند در حالی که مشکل اصلی نه در پروستات بلکه در دستگاه ادراری است.
• ورزش و تحرک بدنی شدید: با توجه به اینکه فعالیت فیزیکی بالا می‌تواند منجر به افزایش سطح PSA در خون شود بنابراین توصیه می‌شود دو روز (48 ساعت) قبل از آزمایش PSA از فعالیت شدید بدنی دوری شود.
• فعالیت جنسی و انزال: این عامل نیز ممکن است در نتیجه‌ی آزمایش PSA اختلال ایجاد کند بنابراین توصیه می‌شود 48 ساعت قبل از آزمایش PSA از هرگونه فعالیت جنسی و انزال منی خودداری شود.
• آمیزش مقعدی یا تحریک پروستات در طی آمیزش: در صورتی که فرد آمیزش مقعدی داشته‌باشد یا در هنگام هر نوع آمیزشی پروستاتش تحریک شود می‌تواند در میزان PSA خون تاثیر بگذارد. برای جلوگیری از تاثیر این عامل در نتیجه‌ی آزمایش PSA بهتر است یک هفته پس از تجربه‌ی این فرایند آزمایش PSA گرفته شود.
• بیوپسی پروستات: بیوپسی پروستات به این معنی است که بخش کوچکی از بافت پروستات بصورت فیزیکی و با تجهیزات پزشکی مخصوصی جدا شود تا سلو‌لهای پروستات بصورت مستقیم در آزمایشگاه بررسی شوند. لازم است تا حداقل 6 هفته پس از بیوپسی پروستات نسبت به گرفتن آزمایش PSA اقدام شود.
• استفاده از برخی داروها: برخی داروها وجود دارند که میزان PSA خون را افزایش می‌دهند بنابراین لازم است تا قبل از آزمایش PSA در مورد مصرف هرگونه دارو به پزشک یا مسئول آزمایشگاه اطلاعاتی داده شود. معمولا این داروها برای درمان مشکلات مرتبط با پروستات تجویز می‌شوند.
• سایر انواع آزمایش‌ها یا جراحی‌ها: در صورتی که هر نوع آزمایش یا جراحی مرتبط با پروستات یا مثانه انجام شده‌باشد لازم است تا فرد 6 هفته صبر کند و سپس آزمایش PSA انجام دهد زیرا این عوامل نیز می‌توانند با افزایش میزان PSA خون نتیجه‌ی آزمایش PSA را دچار اختلال کنند و گزارش درستی از وضعیت پروستات ارائه ندهند.
• استفاده از کاتتر ادراری: در صورتی که فرد از کاتترهایی برای خارج‌کردن ادرار از مثانه استفاده می‌کند لازم است تا 6 هفته صبر کند و سپس آزمایش PSA دهد.

نتیجه‌ی طبیعی آزمایش PSA چگونه مشخص می‌شود؟

باید توجه داشت که میزان طبیعی یا غیرطبیعی از آنتی‌ژن PSA در خون یک مقدار معین یا مشخص نیست و میزان آن در یک فرد در طی بازه‌های مختلف زندگی او متفاوت است. در گذشته مقدار مناسب و طبیعی PSA در خون کمتر یا مساوی 4 نانوگرم در میلی‌لیتر فرض می‌شد و افرادی که میزان PSA خون آنها بیشتر از این مقدار بود توصیه می‌شد تا افراد نسبت به بیوپسی پروستات اقدام کنند تا از وجود یا نبود سرطان یا سایر اختلالات پروستات اطمینان حاصل شود.

امروزه این نتیجه‌گیری لزوما درست نیست و ممکن است فردی میزان PSA خون کمتری از 4 نانوگرم در میلی‌لیتر داشته‌باشد و مبتلا به سرطان پروستات باشد. افرادی نیز وجود دارند که میزان طبیعی PSA خون آنها بالاتر از این مقدار است بنابراین نتیجه‌گیری بر اساس عدد 4 نانوگرم در میلی‌لیتر لزوما وضعیت فرد را به درستی توصیف نمی‌کند.
بنابراین نتیجه‌گیری در مورد وضعیت پروستات بر اساس نتیجه‌ی آزمایش PSA به پزشک متخصص وابسته است. بطور کلی میزان بالای PSA می‌تواند نشانگر احتمال بالایی برای وجود سرطان پروستات در افراد باشد. در صورتی که میزان PSA فرد در طول زمان به تدریج در حال افزایش باشد نیز این احتمال بیشتر می‌شود.

در صورتی که احتمال وجود مشکلات و خطرات جدی در پروستات وجود داشته‌باشد آزمایش‌های تکمیلی مانند بیوپسی پروستات یا آزمایش PSA مجدد توصیه می‌شود.
بنابراین باید توجه داشت که عوامل متنوعی بر روی میزان PSA خون تاثیر می‌گذارند. همین مسئله موجب می‌شود تا فرد قبل از انجام آزمایش PSA نکاتی را رعایت کرده و از برخی رفتارها دوری کند تا نتیجه‌ی آزمایش PSA او به درستی نشانگر وضعیت پروستات باشد.